RvS veegt bouwvrijstelling van tafel – toekomst Porthos project nog niet bezegeld

Zojuist maakte de Raad van State bekend dat zij acht dat de bouwvrijstelling stikstof niet voldoet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. Dit betekent dat deze niet mag worden gebruikt bij bouwprojecten. Het gevolg is dat nu per bouwproject onderzocht moet worden wat de gevolgen zijn van stikstofuitstoot.

Het is nog niet duidelijk wat de gevolgen voor het Porthos project zijn. Dit project vormde de aanleiding voor de rechtszaak die  Coöperatie Mobilisation for the Environment (MOB) aanspande. Voor dit project werd gebruik gemaakt van de bouwvrijstelling, terwijl een individuele beoordeling had moeten worden gemaakt. Die beoordeling is ook gemaakt, maar te laat in de procedure ingediend. Daarom heeft de Afdeling bestuursrechtspraak nu eerst een tussenuitspraak gedaan. MOB krijgt nu zes weken de tijd om alsnog op dit onderzoek van Porthos te reageren. Daarna zal de zaak Porthos verder worden behandeld een een einduitspraak zal volgen. Dit betekent dat het project in ieder geval verdere vertraging oploopt.

Autonome daling van stikstof

De bouwvrijstelling gold sinds 1 juli 2021 als onderdeel van de Wet natuurbescherming. De bedoeling daarvan was dat bij de vergunningverlening voor een project geen rekening hoefde te worden gehouden met de stikstofuitstoot van bepaalde bouwactiviteiten. Het werd hierdoor eenvoudiger om vergunningen te verlenen voor bouw- en infrastructurele projecten. Volgens de wetgever leidde de bouwvrijstelling niet tot aantasting van Natura 2000-gebieden dankzij een breder ‘robuust en effectief pakket aan maatregelen’. Volgens de wetgever leidt dit totale pakket van maatregelen, samen met de autonome daling van de stikstof, op een landelijk ‘hoger schaalniveau’ tot een zodanig grote verbetering van de natuur, dat de stikstofgevolgen van activiteiten tijdens de bouwfase daartegen zouden wegvallen.

Nog niet uitgevoerd

Maar de bouwvrijstelling voldoet niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. Op Europees niveau is beschikt dat alleen toestemming voor een project mag worden gegeven als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. Het maatregelenpakket van de Nederlandse overheid mag alleen als onderbouwing worden gebruikt als deze ook echt zijn uitgevoerd en de voordelen zijn bewezen. Het overgrote deel van de in Nederland voorgestelde maatregelen is nog niet uitgevoerd.

Europees Hof

Daarnaast besloot de Afdeling bestuursrechtspraak van de RvS dat het geen nuancering van de rechtspraak over het Europese natuurbeschermingsrecht gaat vragen om de Nederlandse maatregelen positief te laten beoordelen. Want zelfs al zou het Europese Hof deze goedkeuren dan nog zijn de voordelen te onzeker. De maatregelen om natuur te beschermen zijn nog niet concreet uitgewerkt en bovendien afhankelijk van vrijwillige keuzes van ondernemers.

Meerjarige infrastructurele projecten

Daarbij speelt mee dat de bouwvrijstelling onbeperkt kon worden ingezet, zonder beperking in de tijd of naar locatie. Bovendien gold deze niet alleen voor concrete woningbouwprojecten, maar ook voor grote, meerjarige infrastructurele projecten. Al met al staat niet vast dat de toekomstige verbetering van de natuur zo groot is, dat de stikstofneerslag van bouwactiviteiten daartegen wegvalt.

Van tafel

In de zojuist gepubliceerde tussenuitspraak wordt de bouwvrijstelling dus van tafel geveegd. Dat betekent dat projecten steeds individueel moeten worden beoordeeld. Daarnaast kan voor projecten van groot openbaar belang toestemming worden gegeven als daarvoor geen alternatieven zijn en de natuurschade gecompenseerd wordt. Hiermee wordt het voor het Porthos-project afwachten op de einduitspraak.

Reactie Porthos

Het Porthos-consortium stelt in een reactie dat uit de stikstofbeoordeling blijkt dat de eenmalige stikstofdepositie tijdens de aanleg van Porthos geen significante gevolgen heeft voor Natura 2000 gebieden. Porthos wacht de reactie van MOB af, waarna Porthos en de betreffende ministeries weer een reactie kunnen geven. Vervolgens komt de Raad van State naar verwachting met een eindoordeel.  

Reactie Deltalinqs

Deltalinqs, de belangenbehartiger voor bedrijven in het Rotterdamse havengebied, reageert bezorgd op de uitspraak. Voorzitter Victor van der Chijs stelt dat ook verduurzamingsprojecten met deze beslissing vertraging oplopen of zelfs tot stilstand komen. Hierdoor worden (inter)nationale klimaat- en verduurzamingsdoelen niet op tijd gehaald worden, stelt van de Chijs. Ook waarschuwt hij voor grote consequenties op het Nederlandse vestigings- en investeringsklimaat; ‘Als investeringen in het buitenland wel direct kunnen worden gedaan, dan mis je hier dus de boot’.